Ο κρόκος (ή το λουλούδι κρόκου), από το οποίο παράγεται το σαφράν, συλλεγόταν ήδη από την Μινωική περίοδο  (2.600 – 1.100 π.Χ.). Επιπλέον, αναφορά στα άνθη και στα στίγματα του κρόκου απαντάμε στα πρώτα λογοτεχνικά κείμενα, όπως τα έργα του Ομήρου ή η Παλαιά Διαθήκη, καθώς και στην ελληνική μυθολογία.

Σήμερα, το ελληνικό σαφράν προέρχεται αποκλειστικά από την περιοχή της Κοζάνης. Η καλλιέργειά του στην περιοχή αυτή χρονολογείται από τον 17ο αιώνα, καθώς, οι ιδιαίτερες εδαφοκλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν εκεί (αποστραγγιζόμενο, μετρίως εύφορο έδαφος, θερμό εύκρατο κλίμα), σε συνδυασμό με τις εξειδικευμένες γνώσεις για την καλλιέργεια και τη συγκομιδή των φυτών, δίνουν ένα προϊόν εξαιρετικής ποιότητας. Τα άνθη του κρόκου αρχίζουν να εμφανίζονται στα μέσα Οκτωβρίου για 20 έως 25 ημέρες. Κατά τη συγκομιδή, τα άνθη συλλέγονται προσεκτικά με το χέρι, από την ανατολή μέχρι τη δύση σχεδόν του ήλιου. Στη συνέχεια συγκεντρώνονται σε ένα ειδικό τραπέζι και, με τη βοήθεια ηλεκτρικού ανεμιστήρα, χωρίζονται οι στήμονες και τα στίγματα από το υπόλοιπο άνθος. Το σημαντικότερο και δυσκολότερο μέρος είναι η ξήρανση, η οποία απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και δεξιότητα. Τα νωπά στίγματα τοποθετούνται σε λεπτές στρώσεις πάνω σε κόσκινα με βάση από μετάξι. Στη συνέχεια, μεταφέρονται σε καλά αεριζόμενους, θερμαινόμενους χώρους. Οι εργασίες αυτές γίνονται εξολοκλήρου με το χέρι και διαρκούν από 20 έως 60 ημέρες.

Από το 1999 ο κρόκος Κοζάνης βρίσκεται στο μητρώο των Προστατευομένων Ονομασιών Προέλευσης (ΠΟΠ), ενώ τα τελευταία χρόνια έχει αποτελέσει αντικείμενο εντατικής έρευνας σε πολλά πανεπιστημιακά εργαστήρια τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Ο κρόκος αποτελεί ένα σημαντικό όπλο για την ισχυροποίηση της άμυνας του οργανισμού αφού διαθέτει ισχυρές αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις, αντιθρομβωτικές και αγγειοδιασταλτικές δυνάμεις, που αποτρέπουν την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων στο εργαστήριο, βελτιώνουν τις εγκεφαλικές λειτουργίες και ιδιαίτερα τη μνήμη, προστατεύουν τα εγκεφαλικά κύτταρα από εκφυλιστικές νόσους όπως το Alzheimer.

Τα βασικά δρώντα συστατικά του είναι η πικροκροκίνη, η σαφρανάλη και η κροκίνη, η λυκοπίνη, η ζεαξανθίνη, η βιταμίνη Β και Β2, το καροτένιο α-β και γ, οι υδατάνθρακες και το αιθέριο έλαιο. Αυτά θεωρείται πως ευθύνονται για αρκετές από τις ευεργετικές ιδιότητες που παρουσιάζει ο κρόκος Κοζάνης.

• Αντιοξειδωτικές ιδιότητες

Ο κρόκος Κοζάνης έχει ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες που είναι πιο ισχυρές από τη βιταμίνη Ε. Η κροκίνη αναστέλλει τη δράση ενζύμων (COX-1, COX-2) που προκαλούν φλεγμονές και προστατεύει τον οργανισμό από αυτές.

• Υπολιπιδαιµική δράση

Η κροκίνη εμποδίζει την απορρόφηση των λιπαρών οξέων και της χοληστερόλης από τη διατροφή μας. Αυτό συμβαίνει επειδή αναστέλλει τη δράση ενζύμου που διαλύει τα λιπαρά οξέα, καθιστώντας τα δυσανάλογα μεγάλα και δυσκολότερα να απορροφηθούν από το γαστρεντερικό σύστημα.

• Αντιυπερτασική δράση

Ο κρόκος έχει επιπλέον αντιυπερτασική δράση λόγω των συστατικών του που έχουν την ικανότητα να προκαλούν χαλάρωση του ενδοθηλιακού τοιχώµατος των αγγείων. Αυτή η χαλάρωση οδηγεί σε διεύρυνση των αγγείων.  Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της αρτηριακής πίεσης χωρίς να επηρεάζεται η καρδιακή συχνότητα.

• Βελτίωση αγγειακής λειτουργίας

Η κροκετίνη παρουσιάζει αντιθροµβωτική δράση, συγκεκριμένα αναστέλλει τη συσσώρευση και συγκόλληση των αιµοπεταλίων. Η ιδιότητα αυτή οφείλεται στην ικανότητα της κροκετίνης να µειώνει τα ενδοκυττάρια επίπεδα ασβεστίου.

• Αντικαρκινική δράση

Ο κρόκος είναι γνωστός για τις αντικαρκινικές του ιδιότητες, τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση του καρκίνου. Έχει αποδειχθεί ότι προστατεύει τον καρκίνο του δέρματος, περιορίζει την πρόοδο των όγκων και συμβάλλει στην απόπτωση των καρκινικών κυττάρων. Η κροκίνη είναι υπεύθυνη για τη χημειοπροστατευτική δράση του κρόκου, ενώ πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι προστατεύει από τις τοξικές επιπτώσεις άλλων αντι-νεοπλασματικών φαρμάκων.

• Αντιδιαβητική δράση

Η κροκετίνη βοηθά στην αύξηση της ευαισθησίας των κυττάρων στην ινσουλίνη, βελτιώνοντας έτσι τη ρύθμιση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα. Επιπλέον, ο κρόκος μπορεί να βοηθήσει στην προστασία των κυττάρων του παγκρέατος, που παράγουν ινσουλίνη, από την οξειδωτική ζημιά. Η συνδυασμένη δράση αυτών των μηχανισμών μπορεί να συμβάλει στην βελτίωση της γλυκαιμικής ελέγχου και την αντιμετώπιση του διαβήτη.

• Προστασία του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ)

Η κροκετίνη αποτρέπει τον εκφυλισμό των νεύρων, και μαζί µε τα καροτενοειδή αυξάνει τη δράση των περισσότερων αντιοξειδωτικών ενζύμων. Έτσι συµβάλει στην βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας και την µείωση των συμπτωμάτων της νόσου Alzheimer.

• Βελτίωση της διάθεσης & των συµπτωµάτων της κατάθλιψης

Η κατανάλωση του Κρόκου Κοζάνης επηρεάζει τους νευροδιαβιβαστές στον εγκέφαλο, όπως τη σεροτονίνη, που σχετίζεται με τη διάθεση και τον έλεγχο των συναισθημάτων.